مقدمه کتاب مجموعه مقالات همایش ملی مطالعه و شناخت باغ های تاریخی منطقه کاشان»

باغ‌های تاریخی و عمارت‌های باغی در ایران، سابقه‌ای چند هزار ساله دارد. از باغ‌های باشکوه و افسانه‌ای هخامنشی گرفته تا باغ‌های شکوهمند قاجاری، هریک معرف ذوق و هنر ایرانی و محصول قدرت خلاق انسان در شکل‌دهی به طبیعت جاندار و بی‌جان است که اصل وی از اوست. ازاین‌روست که انسان تلاش می‌کند تا هرچه بیشتر چهرۀ طبیعت را با زیبایی‌های نمادین و کهن‌الگویی مشاطه کند. گویا از روزی که انسان زراعت را شناخت، هنر باغبانی و باغ‌آرایی و معماری باغ را نیز آموخت. بی شک ایرانیان از نخستین مردمانی هستند که هنر معماری را با باغ‌آرایی عجین کرده و تصویری از دنیای ایدئال خود بر سطح گیتی نمایان ساختند؛ امری که برای اقوام دیگر گویا آرزویی بود برای «فردوس» و «بهشت».
اکنون که بر خان نعمت گذشتگان نشسته‌ایم و بسیاری از مواریث معماری آنان را در اثر بی‌توجهی یا خشونت طبیعت از دست داده‌ایم، در تکاپوی آنیم که نشانی از باغ‌های باشکوه ایرانی پیدا کنیم. کاشان منطقه‌ای است باستانی که در کوهستان‌های بالادست خود، منابع آب و چشمه‌سارهای فراوان و در پایین‌دست، دشت‌های وسیعی داشته است برای کشت و شهرهایی میان آن برای سکونت. از منابع و اسناد تاریخی دورۀ قاجار، از تصاویر برجای‌مانده و از روایت‌های مردم شهرهای این منطقه پیداست که در تمام سطح شهرها و آبادی‌ها، باغ‌های بزرگی بوده است و عمارت‌ها و بناهای باغی درواقع، مردم در باغ شهر می‌زیسته‌اند، همچنان‌که کوشک‌ها و عمارت‌های باغی زیبایی نیز در پیرامون شهر فراهم آورده‌اند. نمونه‌های بازماندۀ این باغ‌ها نشان می دهد که معماری باغ از کوهسارهای معتدل تا دشت‌های گرمسیر کویر رواج داشته است؛ اما این بازمانده‌ها عموماً یا رو به نابودی کامل است یا در معرض نابودی است.
اهمیت این موضوع و ضرورت مطالعه و شناسایی گونه‌های تاریخی باغ و کوشک در منطقه، باعث درافکندن طرح برگزاری همایشی در این موضوع شد. از زمان شکل‌گیری این طرح و اقدامات مقدماتی، بیش از دو سال می‌گذرد. پس از برگزاری جلسات متعدد با حضور اعضای گروه پژوهشی هنر و معماری مرکز پژوهشی کاشان‌شناسی، اهداف و موضوعات همایش مشخص و برای دریافت مقاله، دبیرخانه‌ای تشکیل و فراخوان عمومی شد. از طرف دیگر، برگزارکنندگان که کم‌وبیش با پژوهشگران این حوزه آشنایی داشتند، به ایشان سفارش مقاله داده و به اتمام پژوهش‌های ناتمام تشویق کردند. در عین حال تیم‌هایی از دانشجویان کارشناسی ارشد و فارغ‌التحصیلان رشتۀ معماری و مرمت تشکیل و کار میدانی و مطالعات زیر نظر استادان مربوط آغاز شد و پس از بررسی و بازنگری‌های متعدد، دوازده مقاله شایستۀ انتشار شد. با این اوصاف، باید اذعان کرد باغ‌ها، کوشک‌ها و بناهای تاریخی زراعی منطقۀ کاشان بسیار بیش از آثاری است که به دبیرخانۀ همایش رسیده و درواقع مقالاتی که در مجموعۀ پیش رو منتشر شده، مشتی است نمونۀ خروار و مدخلی برای مطالعات پیش رو. این مقالات عبارت‌اند از:
باغ عباس‌آباد نطنز، باغ تاج‌آباد نطنز، باغ فرح‌آباد برزآباد، باغ کاشانی راوند، باغ ارباب ماشاالله راوند، باغ مبارک‌آباد ورکان، حوضخانۀ همایون‌فال فین، حوضخانۀ سرکوچه یخچال آران‌وبیدگل، عمارت‌ها و کوشک‌های زراعی آران‌و‌بیدگل و نوش‌آباد، مزارع مسکون اربابی دورۀ قاجاری نیاسر، حوزۀ دشت فین و نظام آبیاری در برزک.
با این حال، همواره برگزارکنندگان با حسرت و آرزو به آینده چشم دوخته‌اند؛ حسرت از اینکه ده‌ها باغ و عمارت باغی شناخته شده در منطقه پژوهیده نشد یا به همایش نرسید و آرزو اینکه به یاری پژوهشگران و دانشجویان رشته‌های مرتبط، هر سال تعدادی از این میراث ارجمند شناسایی و معرفی شده و نتایج عملی آن در سایۀ اهتمام مدیران، سرمایه‌گذاران و مردم بی‌رنگ منطقه، به باززنده‌سازی این عمارت‌ها به ثمر نشیند.
بر خود لازم می‌دانیم از زحمت همۀ دوستان و همکاران گران‌مایه که ما را در برگزاری این همایش یاری کردند، قدردانی نماییم؛ به‌ویژه مدیون لطف و همت نویسندگان محترم مقالات، پژوهشگران محترم و دانشجویان عزیز هستیم.

محمد مشهدی نوش‌آبادی                رئیس مرکز پژوهشی کاشان‌شناسی دانشگاه کاشان و دبیراجرایی    

  حمیدرضا جیحانی:     مدیر گروه هنر و معماری مرکز و دبیر علمی همایش